Alimenty stanowią jedno z podstawowych narzędzi prawnych zabezpieczających obowiązek utrzymania osób najbliższych. Regulacje dotyczące obowiązku alimentacyjnego opierają się na licznych przepisach prawa rodzinnego i cywilnego, których celem jest zapewnienie godziwych warunków życia osobom uprawnionym do świadczeń. W praktyce alimenty dotyczą nie tylko dzieci, ale również byłego małżonka, w sytuacjach określonych w przepisach. Niniejszy artykuł przedstawia zasady określania alimentów oraz podstawy ich obowiązywania.
Czym są alimenty i kogo dotyczą?
Alimenty to świadczenia pieniężne lub rzeczowe, których celem jest zaspokojenie usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej. W polskim systemie prawnym obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa, powinowactwa lub małżeństwa. Może dotyczyć zarówno dzieci, jak i byłych współmałżonków, a także – w rzadkich przypadkach – innych krewnych, np. rodziców.
Najczęściej stosowaną formą alimentów są regularne przelewy pieniężne, choć w wyjątkowych sytuacjach możliwe jest wykonywanie tego obowiązku w naturze. Obowiązek alimentacyjny ma charakter osobisty, co oznacza, że nie może być przekazany innej osobie ani w pełni zastąpiony przez instytucje publiczne. Niemniej, w przypadku niewywiązywania się z obowiązku, możliwe jest jego egzekwowanie przez sąd.
Obowiązek alimentacyjny wobec dzieci
Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, rodzice są zobowiązani do zapewniania swoim dzieciom środków utrzymania i wychowania, niezależnie od tego, czy żyją razem, czy są po rozwodzie. Ten obowiązek trwa co do zasady do momentu, aż dziecko będzie w stanie samodzielnie się utrzymać, co nie jest jednoznaczne z osiągnięciem pełnoletności.
Na wysokość alimentów wpływają dwa główne czynniki: potrzeby dziecka oraz zarobkowe i majątkowe możliwości rodziców. Nie oznacza to jednak, że wystarczy wykazać swoje niskie zarobki, by zmniejszyć wysokość alimentów. Sąd ocenia nie tylko dochody, ale i możliwości ich osiągnięcia. Alimenty można ustalić sądownie lub w ugodzie zawartej przed mediatorem i zatwierdzonej przez sąd.
Obowiązek alimentacyjny wobec byłego małżonka
W określonych przypadkach obowiązek alimentacyjny może obejmować również byłego współmałżonka. Jeśli rozwód został orzeczony z winy jednej strony, a druga poniosła wskutek rozwodu istotne pogorszenie sytuacji majątkowej, sąd może zasądzić alimenty od winnego małżonka. W przypadku braku orzeczonej winy alimenty mogą być przyznane, jeśli rozwiedziony małżonek znajdujący się w niedostatku wystąpi z odpowiednim żądaniem.
Taki obowiązek alimentacyjny po rozwodzie może wygasnąć po upływie pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że istnieją wyjątkowe okoliczności uzasadniające jego przedłużenie. Małżeństwo nowego partnera byłego małżonka będącego stroną uprawnioną do alimentów automatycznie kończy obowiązek alimentacyjny drugiej strony.
Podstawy prawne obowiązku alimentacyjnego
Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie alimentów w Polsce jest ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy. W szczególności artykuły 128–144¹ określają zakres obowiązku alimentacyjnego, osoby uprawnione oraz tryb postępowania w sprawach o alimenty. Kwestie proceduralne są natomiast uregulowane w Kodeksie postępowania cywilnego.
W zakresie egzekucji alimentów zastosowanie mają przepisy o egzekucji świadczeń pieniężnych, w tym m.in. działania komornika sądowego. System prawny przewiduje również środki ochrony osób uprawnionych – np. możliwość otrzymywania świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego w przypadku trudności z egzekucją alimentów od osoby zobowiązanej.
Zasady ustalania wysokości alimentów
Wysokość alimentów nie jest sztywno określona przepisami, lecz zależy od indywidualnych okoliczności sprawy. Sąd bierze pod uwagę przede wszystkim zakres usprawiedliwionych potrzeb osoby uprawnionej – w tym koszty wyżywienia, leczenia, edukacji, mieszkania i wypoczynku – a także możliwości zarobkowe i majątkowe osoby zobowiązanej do płacenia. Kwoty te mogą znacząco się różnić między poszczególnymi przypadkami.
Ustalając wysokość alimentów, sąd może również wziąć pod uwagę wartość pracy i starań wychowawczych rodzica, który sprawuje codzienną opiekę nad dzieckiem. Możliwe jest także zawarcie ugody alimentacyjnej pomiędzy stronami, jeśli są one zgodne co do wysokości świadczenia. W razie braku porozumienia decyzję podejmuje sąd na podstawie przedstawionych dowodów i okoliczności.
Zmiana i ustanie obowiązku alimentacyjnego
Obowiązek alimentacyjny może ulec zmianie lub wygasnąć w razie zmiany okoliczności będących podstawą jego ustalenia. W przypadku poprawy sytuacji majątkowej osoby zobowiązanej albo zmniejszenia potrzeb osoby uprawnionej, możliwe jest złożenie do sądu wniosku o obniżenie alimentów. Analogicznie, w razie pogorszenia sytuacji albo zwiększenia potrzeb – np. w związku z chorobą – świadczenia mogą zostać podwyższone.
< b>Ustanie obowiązku alimentacyjnego następuje również w przypadkach wskazanych w przepisach, takich jak usamodzielnienie się dziecka lub zawarcie nowego małżeństwa przez byłego małżonka. W każdej z tych sytuacji sąd, po rozpoznaniu sprawy, może wydać orzeczenie o uchyleniu obowiązku alimentacyjnego na wniosek osoby zobowiązanej. Obowiązek ten nie jest dożywotni i zawsze podlega ocenie w świetle aktualnego stanu faktycznego i prawnego.
Więcej praktycznych porad prawnych można znaleźć na stronie prawnik-bydgoszcz.pl.
Artykuł sponsorowany
